Not: Bu içerik güncellendi: 2025.
İnsanlık tarihi boyunca sayısız salgın hastalıkla karşı karşıya kalınmıştır. Bazı salgınlar yalnızca sağlık krizlerine neden olmakla kalmamış, aynı zamanda toplumsal yapıları değiştirmiş, imparatorlukları zayıflatmış, hatta tarihsel çağları kapatıp yenilerini başlatmıştır.
Bu yazıda, dünya tarihinde etkili olmuş büyük salgın hastalıklar hakkında derlenmiş bilgileri ve bu salgınların insanlık üzerindeki etkilerini bulacaksınız. Salgınların ortak noktası; tedavi olanaklarının yetersiz olduğu dönemlerde hızla yayılıp çok sayıda can kaybına neden olmalarıdır. İşte tarihte iz bırakan en ölümcül salgınlar…
1. Antoninus (Galen) Salgını – MS 165-180
Roma İmparatorluğu'nda ortaya çıkan bu salgın, tarihin ilk büyük veba salgını olarak kabul edilir. Salgın, Yakın Doğu seferlerinden dönen askerler aracılığıyla yayılmıştır. Bir gün içinde 2000 kişinin ölümüne neden olmuştur. Toplamda 5 milyon kişi hayatını kaybetmiş, bu da Roma nüfusunun yaklaşık %30’unun yitirilmesi anlamına gelmiştir.
2. Kara Veba – 1347-1351
Avrupa'nın tarihindeki en yıkıcı salgınlardan biri olan Kara Veba, 4 yıl içinde 75 ila 200 milyon insanın ölümüne yol açmıştır. Salgın, ilk olarak Kırım ve Orta Asya’da görülmüş, ardından Avrupa'ya yayılmıştır. Avrupa nüfusunun üçte biri hayatını kaybetmiştir. Bu büyük trajedinin ardından Rönesans’ın temelleri atılmıştır.
3. Amerika Yerlilerinde Suçiçeği – 15. Yüzyıl
Amerika kıtasının keşfiyle birlikte Avrupa’dan getirilen suçiçeği virüsü, yerli nüfusun %90’ının ölümüne neden olmuştur. Bu durum, kıtanın sosyokültürel yapısında köklü değişimlere yol açmıştır. Aynı virüs Avrupa'da da ciddi kayıplara neden olmuştur.
4. RNA – Viral Kanamalı Ateş Salgını – 1545-1548
Meksika’da görülen bu iki yıllık salgın, halk arasında “cocoliztli” olarak bilinir. Toplamda nüfusun %80’i yaşamını yitirmiş, ülke neredeyse yeniden yapılandırılmak zorunda kalmıştır.
5. Tifüs Salgını – 1847-1848
Kanada’da patlak veren tifüs salgını, kısa süre içinde yayılmış ve 20.000 kişinin ölümüne neden olmuştur. Özellikle göçmenlerin yoğun olarak etkilendiği bu salgın, sağlık altyapısının önemini bir kez daha ortaya koymuştur.
6. Kolera Salgını – 1852-1860
Tarihte yedi büyük kolera salgını yaşanmıştır. Bunlardan en ölümcül olanı 1852-1860 yılları arasında meydana gelen üçüncü kolera salgınıdır. 1 milyondan fazla kişi hayatını kaybetmiştir. Salgının nedeni, kirli içme sularına karışan dışkılar olmuştur.
7. Kuş Gribi – 1918-2008
İlk olarak 1918'de ortaya çıkan kuş gribi, 40-50 milyon kişinin ölümüne neden olmuştur. 2005-2008 yılları arasında yeniden etkili olmuş ve toplamda 75 milyon kişinin hayatını kaybettiği tahmin edilmektedir. Bu salgın, mutasyon geçiren virüslerin uzun vadede ne kadar tehlikeli olabileceğini göstermiştir.
8. İspanyol Gribi – 1918-1920
H1N1 influenza virüsünün neden olduğu İspanyol Gribi, 500 milyon kişiyi enfekte etmiş, 50 ila 100 milyon insanın ölümüne sebep olmuştur. 1. Dünya Savaşı dönemine denk gelen salgın, halktan gizlenmiş ve yayılma hızı daha da artmıştır.
9. HIV – AIDS – 1920’den Günümüze
İlk olarak 1920 yılında Kongo’da görülen HIV virüsü, şempanzelerden insanlara bulaşmıştır. Son 30 yılda 36 milyondan fazla insanın hayatını kaybetmesine yol açmıştır. Henüz kesin bir tedavi bulunamamıştır; ancak antiviral tedavilerle kontrol altına alınmaktadır.
10. Asya Gribi – 1957-1958
Çin’de ortaya çıkan ve influenza A virüsünün mutasyonu ile gelişen Asya Gribi, yaklaşık 2 milyon kişinin ölümüne neden olmuştur. Ardından 40 milyon kişi aşılanmıştır, bu da tarihteki ilk büyük çaplı aşılamalardan biri olarak kayda geçmiştir.
11. SARS – 2002
İlk olarak Hong Kong’da görülen SARS, hızlı şekilde 37 ülkeye yayılmış, dünya genelinde büyük paniğe neden olmuştur. Salgının kontrol altına alınması, erken izolasyon önlemleriyle mümkün olmuştur.
12. Ebola – 2013-2016
Batı Afrika'da görülen Ebola salgını, 28.616 kişiye bulaşmış ve 11.310 kişinin hayatını kaybetmesine neden olmuştur. Ölüm oranı %40’ın üzerindedir. Tarihteki en yüksek ölüm oranına sahip salgınlardan biri olarak kayıtlara geçmiştir.
13. Koronavirüs (COVID-19) – 2019’dan Günümüze
2019 yılında Çin’in Wuhan kentinde başlayan COVID-19 salgını, kısa sürede küresel bir pandemiye dönüşmüştür. 2025 itibarıyla dünya genelinde 7 milyondan fazla kişi hayatını kaybetmiş, milyonlarca insan virüse yakalanmıştır. Aşılar ve önleyici tedbirlerle kontrol altına alınmış olsa da, etkileri hâlen sürmektedir.
Sonuç
Tarihte yaşanan salgın hastalıklar, sadece sağlık alanında değil; sosyal, ekonomik ve kültürel yapılarda da derin izler bırakmıştır. Her biri insanlık tarihine bir ders bırakmış, bilimsel gelişmeleri hızlandırmış ve toplumların krizlerle başa çıkma becerilerini dönüştürmüştür.
Bugün sahip olduğumuz tıp teknolojisi, geçmişin acı deneyimlerinden alınan derslerle şekillenmiştir. Bilinçli bireyler olarak tarihsel salgınları bilmek, günümüz risklerine daha hazırlıklı olmamıza yardımcı olur.